روزنامه 'چاینا دیلی' بتازگی در مقاله ای زیر عنوان 'سخنرانی هو، چین را در مسیر خود نگاه خواهد داشت' به بررسی دیدگاه های رییس جمهور چین در خصوص مسائل كلان این كشور پرداخته است.

در این مقاله آمده است كه 'هو جین تائو' رییس جمهور چین در سخنرانی خود در گشایش نشست مشترك مدیران وزارت خانه ها بر تداوم مسیر كنونی حزب حاكم در قالب جامعه گرایی چینی تاكید كرده و اظهار داشته است كه در طول صدها سال مسیر مردم چین به سمت استقلال و جوان سازی ملی با هدف رسیدن به آزادی بوده است.

به نوشته چاینا دیلی، هو با وجود تاكید بر پیمایش روندهای گذشته اظهار كرده است كه رهبری چین از ركود و تصلب در دیدگاه ها به دور بوده و ویژگی پاسخگویی رهبران، كشور را به سمت اصلاحات و باز كردن فضاها در زمینه های گوناگون به پیش خواهد برد.

به نوشته چاینا دیلی نكته بارز سخنان رییس جمهور، صحبت مكرر وی از مقوله هایی چون اصلاحات و آزاد سازی در كشور بوده كه بایستی در زمینه های مختلف اعم از اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و زیست محیطی در دستور كار قرار گیرد.

** چین و بروز نشانگانی از جدی بودن بحث اصلاحات در كشور

...........................................................................

پس از بارش های سیل آسای هفته گذشته در پكن، زمانی كه اعلام شد به راه افتادن سیل در پایتخت چین موجب به بار آمدن خسارات جانی و مالی متعددی شده است، كسی انتظار نداشت كه شهردار و معاون وی از سمت های خود استعفا داده و بر مسوولیت خود در قبال حوادث طبیعی اخیر صحه گذارند.

علاوه بر این، رخدادهایی نظیر تن دادن مقامات محلی شهر 'كوی دونگ' به خواست عمومی برای توقف پروسه احداث فاضلاب صنعتی شهر نیز نشان داد كه سخنان اخیر هو جین تائو در خصوص لزوم پاسخگویی به خواست عمومی، اصلاحات و آزاد سازی در كشور، در واقعیت نیز دارای زمینه هایی از بروز و ظهور است .

هر چند برخی رسانه های غربی این نشانه ها را به نوعی به جامعه سنجی رهبران حزب كمونیست در آستانه جابجایی در راس هرم قدرت در این كشور مربوط می دانند، اما به هر ترتیب در ماه های گذشته بحث اصلاحات در اعلان مواضع و نظرات مقامات ارشد چینی جایگاه ویژه ای داشته است.

** بیان لزوم اصلاحات در روندهای سیاسی و اجتماعی چین از زبان مقامات ارشد دولتی

.........................................................................................................

با توجه به رشد انفجاری اقتصاد چین در دو دهه گذشته، موضوع اصلاحات سیاسی و اجتماعی همخوان با توسعه اقتصادی در چین نه تنها مطمح نظر بسیاری از كارشناسان مسائل این كشور و روشنفكران برخواسته از توده میلیاردی چینی ها بوده، بلكه در بیان مواضع و نقطه نظرات مقامات ارشد حزب كمونیست لزوم اجرای اصلاحات در زمینه های مختلف در سال های اخیر جایگاه ویژه ای داشته است.

از دید بسیاری از تحلیل گران با شروع دوره كاری كادر جدید رهبری چین پس از آغاز هزاره جدید، چهره ای مانند 'ون جیا بائو' نخست وزیر كنونی چین به عنوان دومین مقام اجرایی پس از رییس جمهور و یكی از قدرتمندترین رهبران حزب كمونیست وظیفه اصلی پیشبرد پروسه اصلاحات اقتصادی به موازات زمینه سازی برای اصلاحات سیاسی و اجتماعی را بر عهده داشته است.

بررسی اعلان مواضع و نقطه نظرات ون جیابائو در ماه های اخیر و در آستانه تغییراتی كه قرار است در كادر رهبری حزب حاكم رخ داده و قدرت را به نسل پنجم رهبران پكن منتقل كند، شماری از ناظران را به این تحلیل رهنمون می سازد كه تلاش برای زمینه سازی اصلاحات و گذار از وضعیت فعلی به دوران جدید با جدیت بیشتری از سوی نخبگان حزب كمونیست دنبال خواهد شد.

ون در 14 مارس 2012 (24 اسفندماه 1390 ه.شمسی) در پایان نشست سالانه كنگره خلق چین، به شكلی جدی نسبت به لزوم انجام اصلاحاتی در نظام سیاسی و اداری این كشور هشدار داده و ابراز داشته بود كه بایستی حركت رو به جلو اقتصاد چین با اصلاحات ساختاری سیاسی در آمیخته شده و نظام رهبری حزب و كشور دچار تغییراتی جدی شود.

ون اعلام داشته بود كه ' لزوم پی گیری اصلاحات اكنون به مرحله ای بحرانی رسیده است. بدون انجام اصلاحات ساختاری سیاسی روند اصلاحات اقتصادی بی نتیجه خواهد ماند و بدین ترتیب تمامی دستاورد هایی كه تاكنون كسب شده به نابودی كشیده خواهد شد.'

ون تصریح كرده بود كه در شرایط كنونی مشكلاتی در حال تخریب جامعه چینی هستند و بدون راه حل هایی ریشه ای و اساسی این معضلات به حال خود گذاشته شده اند. از این رو وقوع تكرار 'تراژدی هایی نظیر انقلاب فرهنگی' بسیار محتمل خواهد بود.

صد ها هزار نفر از چینی ها در طول دوران حكومت 'مائوتسه دونگ' و در جریان انقلاب فرهنگی كه از سال 1966 میلادی (1345 ه.شمسی) كلید خورد، كشته شده و میلیون ها تن نیز در جریان این پروسه كه یك دهه به طول انجامید با آزار و شكنجه رو برو شدند.

پیامدهای انقلاب فرهنگی برای چینی ها و نسل جدید رهبران پكن كه از دوره 'دنگ شیائو پنگ' (پدر اصلاحات در چین) بر سر كار آمدند تا حدی بود كه پس از مرگ مائو، به انقلاب فرهنگی خاتمه داده شد و در سال 1981 میلادی (1360 ه. شمسی) حزب كمونیست به طور رسمی از این پروسه پاكسازی سیاسی و اجتماعی تبری جسته و به اشتباهات مائو اذعان كرد.

از دید بسیاری از ناظران مقایسه پیامدهای نامطلوب تداوم وضعیت سیاسی- اجتماعی كنونی با تراژدی انقلاب فرهنگی، راهی بی بازگشت را در برابر رهبران كنونی و نسل جدید حاكمان پكن قرار خواهد داد و دست زدن به تغییراتی اساسی نسبت به شرایط كنونی را گریز ناپذیر خواهد ساخت.

در برابر این اعلان مواضع، برخی از ناظران معتقدند كه تاكید مقامات و رهبران چین مبنی بر ضروری بودن تغییر و تحولات اساسی در روندهای سیاسی كشور تنها در حد سخن بوده و به مرحله عمل در نخواهد آمد و كاربرد این اعلان مواضع در شرایط كنونی تنها به كنترل موج فزاینده مطالبات سیاسی و اجتماعی طبقه متوسط و روشنفكران چینی محدود خواهد بود.

در مقابل، برخی كارشناسان باور دارند كه تن دادن و حتی پیش قدم شدن برای اصلاحات از سوی رهبران پكن چندان دور از ذهن نبوده و در آینده ای بسیار نزدیك به شكل یكی از مهمترین مقتضیات اساسی تداوم حاكمیت حزب كمونسیت رخ خواهد داد.

با توجه به آغاز روند اصلاحات چشمگیر اقتصادی از دل تحولات سیاسی پكن در اواسط دهه 70 میلادی، این كارشناسان اصلاحات سیاسی و اداری را لازمه حفظ شتاب پیشرفت های اقتصادی چین قلمداد كرده و غلبه بر مشكلات جدیدی را كه نخست وزیر چین بدان ها اشاره كرده تنها به واسطه این اصلاحات عملی می دانند.

** نگاهی به مفهوم تغییر در اندیشه رهبران اصلاح طلب پكن

.........................................................................

اشاره به این نكته كه در زمان حكومت مائو و طرفدارانش بر حزب كمونیست واژه و اصطلاحی برای اصلاحات در كلام و ادبیات مقام دولتی چین وجود نداشت، می تواند تصویر گر فضای سیاسی دوران پیش از به قدرت رسیدن دنگ شیائو پنگ در چین باشد.

با به قدرت رسیدن حزب كمونیست در چین، مائو در مقام رهبر حزب كمونیست به عنوان یگانه تصمیم گیرنده كشور چین قدرت را در دست گرفت. پس از اینكه برخی از چهره های میانه رو حزب حاكم برنامه 'جهش بزرگ به جلو' مائو - برنامه جدید نوسازی چین در سال 1956- را مورد انتقاد قرار دادند، وی به اتفاق همسرش 'جیانگ كینگ' ، انقلاب فرهنگی را به راه انداخت تا از طریق آن صداهای مخالف را خاموش سازد.

از این رو یك تشكل شبه نظامی به نام 'گاردهای سرخ' از دانشجویان، دانش آموزان و دیگر اقشار طرفدار مائو به راه انداخته شد تا در سركوب مخالفان رهبری حزب مورد استفاده قرار گیرد. به موازات این سركوب ها شمار قابل توجهی از چهره های میانه رو حزب كمونیست از جمله دنگ نیز اخراج و از پكن تبعید شدند.

با مرگ مائو در سال 1976 میلادی (1355 ه.شمسی) نخبه های میانه رو حزب به راس قدرت بازگشتند و در نهایت سكان رهبری پكن در دستان دنگ قرار گرفت.

شرایط اسفبار چین در میانه دهه هفتاد موجب شد تا برنامه ها و شعارهای پیشین به یكباره جای خود را به اصلاحات ساختاری دهند. در این پیوند در عرصه سیاست خارجی، راهبرد تنش زدایی و به دنبال آن اجرای سیاست ' درهای باز به روی جهان' در دستور كار رهبران پكن قرار گیرد.

با توجه به اهمیت كشاورزی در ساختار اقتصادی چین، اصلاحات اساسی در این بخش به وجود آمد تا جایی كه در مزارع اشتراكی و دولتی، كشاورزان از این امكان برخوردار شدند تا مازاد تولید خود را به بازار ارایه كرده و به نوعی اقتصاد خصوصی به سبك چینی را تجربه كنند.

مناطق آزاد تجاری و صنعتی در برخی بنادر چین پا گرفت و فضای بسته و ساختار كهنه و مستهلك اقتصاد چین با فناوری و سرمایه های خارجی رو به شكوفایی نهاد.

در كنار این اصلاحات بنیادی در اقتصاد، اصلاح نظام اداری نیز در دستور كار حزب كمونیست به رهبری دنگ قرار گرفت تا جایی كه شمار كاركنان و وزارت خانه های دولتی رو به كاهش نهاد و بخش های خصوص عهده دار بسیاری از عملكردهای نهادهای دولتی شدند.

هر چند این اصلاحات در طول دهه 80 میلادی موجب شد تا بسیاری از روشنفكران چینی و مقامات كشورهای غربی از هموار شدن مسیر تغییرات شگرف سیاسی در حاكمیت چین سخن به میان آورند، اما حادثه ای چون رخداد 'میدان تیان آن من' نشان داد كه این برداشت از تحولات داخلی چین با واقعیات این كشور ناسازگار است.

درست در زمانی كه 'میخائیل گورباچف' در اتحاد جماهیر شوروی سعی داشت تا طرح های 'پروستروییكا' و 'گلاسنوست' -به ترتیب اصلاحات اقتصادی و سیاسی- را در این كشور به اجرا در آورد، اعتراضات دانشجویی در میدان تیان آن من پكن با برخورد شدید نیروهای امنیتی روبرو شد.

بدین ترتیب بجای اجرای همزمان اصلاحات اقتصادی و ایجاد فضای باز سیاسی، به زعم غربی ها سیاست مشت آهنین در برابر مطالبات سیاسی و اجتماعی دانشجویان معترض چینی به كار گرفته شد. البته تجربه سقوط امپراتوری شوروی توجیهی برای برخورد شدید با اعتراضات سیاسی در چین را به دست رهبران حزب كمونیست داد.

نقطه نظرات و ایده های دنگ در خصوص انجام اصلاحات سیاسی در برهه زمانی نضج گرفتن پیشرفت های اقتصادی ناشی از تحول در ساختار اقتصادی چین را می توان در گفته های وی به روشنی مشاهده كرد.

دنگ در سال 1986 میلادی در بحبوحه اصلاحات اقتصادی چین اعلام كرده بود كه ما برای تكمیل پروسه اصلاحات به 20 سال زمان نیاز داریم. در سال بعد وی نیاز به 50 سال زمان برای انجام اصلاحات را مورد تاكید قرار داده بود، اما تحولات تیان آن من در سال 1989 میلادی (1368 ه.شمسی) سبب شد تا وی دوباره نیاز به زمان برای انجام اصلاحات را 20 سال اعلام كند.

** اقتضائات چین در انجام برخی اصلاحات در نظام سیاسی و اداری كشور

..........................................................................................

صرف نظر از این موضوع كه نخبگان كنونی حزب حاكم تا چه حد در اجرای برنامه های اعلام شده در زمینه اصلاحات سیاسی و اداری ثابت قدم باشند، تجربه تحولات دیگر جوامع سیاسی در سده گذشته در چارچوب نظریات نوسازی بر این نكته تاكید دارد كه توسعه و پیشرفت اقتصادی بدون توسعه سیاسی و اجتماعی چالش های جدی را برای ثبات و مانایی حاكمیت این جوامع به دنبال خواهد داشت. چالش هایی كه بارها از سوی خود رهبران پكن نیز مورد تاكید قرار گرفته است.

با توجه به گشوده شدن درهای چین به سوی جهان خارج در دهه های اخیر و جریان به نسبت آزادانه اطلاعات در درون قلمرو سرزمینی این كشور با جهان خارج، تحلیل گران از گسترش طبقه و قشر متوسط جدید در این كشور سخن به میان می آورند كه مطالبات آن به صورت فزاینده رشد می یابد.

بیان برخی خواسته های عمومی آن چنان كه در كوی دونگ رخ داد، هر چند در چارچوب هایی نه چندان حساس برای رهبران پكن و در جهت مطالبات زیست محیطی آشكار شد، اما وقوع چنین رخدادی در فضای قبل از اصلاحات اقتصادی می توانست پیامدهایی به جز عقب نشینی مقامات محلی به دنبال داشته باشد. این موضوع نشان می دهد كه نگاه امنیتی به مطالبات اجتماعی در نزد رهبران پكن در حال كمرنگ تر شدن است.

علاوه بر این كاهش حساسیت ها در نزد نخبگان حزب حاكم، از دید برخی تحلیل گران روی كار آمدن نسل جدید رهبران حزب كمونیست می تواند روند اصلاحات كند سیاسی را در چین تسریع كند. به عنوان مثال از 'شی جین پینگ' كه به احتمال زیاد جانشین هو جین تائو خواهد شد به عنوان یكی از چهره های علاقمند به اقتصاد بازار آزاد و اصلاحات سیاسی-اداری كنترل شده در چین یاد می شود.

در ماه های گذشته انتشار اسناد سیاسی مانند 'كتاب سفید نظام حقوقی' برای زمینه سازی مشاركت بیشتر شهروندان چینی در امور سیاسی و فرایندهای قضایی و همچنین انتشار 'برنامه ملی اجرای حقوق بشر' نمود هایی از سیاست های اعلانی رهبران حزب كمونیست برای گشایش كنترل شده فضای سیاسی كشور بوده است.

هر چند برخی از ناظران غربی تلاش دارند تا الزامات مربوط به تعاملات گسترده چین با نظام بین الملل و به ویژه لیبرال-دموكراسی های غربی را به عنوان مهمترین مقتضیات منتهی به اصلاحات سیاسی در چین قلمداد كنند، اما به طور مشخص تحولات آتی در این كشور تابعی از روندهای درونی خواهد بود تا مولفه های خارجی.

** جمع بندی

...............

هر چند برخی از ناظران تحولات چین از سناریوهایی مانند استحاله نهایی حكومت مركزی پكن در لیبرال دموكراسی و پایان دوران اقتدار گرایی چین یاد كرده و برخی دیگر از فروپاشی نظام حزبی در برابر مطالبات فزاینده چینی های نسل جدید سخن به میان می آورند، اما واقعیات امروز این كشور نشانی از تحقق این سناریوها را نمودار نمی سازد.

به نظر می رسد محتمل ترین گزینه برای رهبران پكن و شهروندان این كشور تغییر در الگوی مطالبات اجتماعی در حوزه های غیر حساسیت زا به موازات پیشبرد تدریجی و كنترل شده اصلاحات سیاسی و اداری باشد.

تحولات ماه های گذشته در راس كادر رهبری حزب كمونیست كه منجر به كنار گذاشته شدن برخی از چهره های مهم حزب حاكم شد به باور برخی تحلیل گران لزوم اصلاحات از بالا به پایین را در آستانه جابجایی نسل چهارم رهبری با نسل جدید بیش از پیش نمایان می سازد.

علاوه بر این برآوردی كه از جامعه چین و آینده مطالبات سیاسی و اجتماعی آن وجود دارد موجب خواهد شد تا رهبران حزب كمونیست بایسته های مربوط به انطباق بیشتر حاكمیت با شرایط جدید جامعه را به موازات تلاش برای تداوم و تثبیت حاكمیت آهنین حزب بر كشور به شكل جدی تری احساس كنند.

از این رو سناریو پوست اندازی اژدهای زرد با توجه به شرایط جدید و بازتولید بنای سیطره حزب زیر سایه اصلاحات كنترل شده را می توان محتمل ترین گزینه برای آینده سیاسی چین به شمار آورد.

تحقیق**م.م.ك**1358